TRZEBIATÓW - Kościół św. Mikołaja ( Treptow )
województwo: zachodniopomorskie
powiat: gryficki
gmina: Trzebiatów
Początek budownictwa sakralnego w Trzebiatowie przypada na koniec XII wieku. Pierwszy kościół wymieniony w źródłach pod rokiem 1170, powstał na terenie grodu książęcego w obrębie dzisiejszego pałacu – pod niezachowanym skrzydłem południowym. Początkowo pełnił on funkcję kościoła zamkowego. Później, aż do reformacji był to kościół klasztorny Norbertanek.
Źródła
- Zamek i kościół wzniesione zostały na miejscu dawnej osady średniowiecznej istniejącej nad Regą od XI do XII w.
- Po śmierci księcia Bogusława I (1187), Księżna Anastazja otrzymała Trzebiatów jako wdowią posiadłość.
- W akcie z 7 lipca 1224 roku Księżna Anastazja wyraziła wolę założenia w Trzebiatowie klasztoru Norbertanek i uposażyła go majętnościami z pobliskich 21 wsi. Przybyłe z Fryzji zakonnice osiadły w roku 1235 w pobliskim Wyszkowie, nadając swej siedzibie nazwę Marienbusch, Pommersches Urkundenbuch I, 222.
- Patronat nad kościołem zamkowym obieli Norbertanie (Premonstratensi) z klasztoru w pobliskich Białobokach, Pommersches Urkundenbuch I, 84.
- W roku 1285 (zapewne na mocy ostatniej woli księżnej) zakonnice przeniosły się na teren zamku i rozpoczęły budowę klasztoru. Prace trwały prawdopodobnie do roku 1307, taką datę nosił bowiem akt sprzedaży klasztornej cegielni. Zakonnice dokonały zapewne niezbędnych adaptacji w kościele pw. św. Mikołaja i w obiektach zamkowych. Między innymi całą zabudowę połączyły krużgankami tworząc kwadratowy wirydarz. Pod koniec swojego życia księżna Anastazja wstąpiła do klasztoru gdzie umarła w 1240 roku.
- w roku 1344 i 1476 klasztor i kościół zostały strawione przez pożary.
- Rozkwit klasztoru przypadł na wiek XIV i XV.
- Z chwilą wprowadzenia protestantyzmu klasztor sekularyzowano. Dobra klasztorne weszły w skład domeny książęcej a zabudowania przekształcono w rezydencję książęcą. Książę Barnim Stary udzielił jednak pozostałym w klasztorze mniszkom prawa dożywocia.
- W roku 1619 pałac przeszedł na własność księżnej Zofii von Schleswig-Holstein, żony księcia pomorskiego Filipa II. Po śmierci księżnej Zofii, w 1669 r. sporządzono inwentarz pomieszczeń pałacowych, uwzględniał on istniejącą jeszcze wówczas starą część klasztoru z celami mniszek.
- W roku 1679 miał miejsce ogromny pożar Trzebiatowa, który zniszczył połowę miasta, w tym zabudowania pałacowe i resztki kościoła św. Mikołaja. Zniszczenia były tak wielkie, że nie zdecydowano się na odbudowę kościoła.
- Wielki Elektor Brandenburski (ówczesny właściciel obiektu) rozpoczął budowę nowej rezydencji pałacowej według planów Victora de Port. Prace prowadzono w latach 1682-1689.
- W latach 1750-1790 w pałacu zamieszkiwał Fryderyk Eugeniusz von Württemberg – dowódca miejscowego pułku dragonów. Wraz z nim czasowo mieszkał też syn Fryderyk Ludwik wraz z żoną Marią Anną z Czartoryskich-Württemberską. W tym czasie zamek otrzymał bogaty wystrój.
- W latach 1797-1811 pałac zajmowali kolejni dowódcy pułku dragonów, wśród nich gen. Gebhard Leberecht von Blücher (1742 - 1819), późniejszy naczelny dowódca armii pruskiej – zwycięzca spod Waterlo.
- W XIX wieku pałac stał się własnością burmistrza miasta - Brümmera. W latach 1813-14 ze względu na wzrastające koszty utrzymania obiektu rozebrał on skrzydło południowe, a w roku 1855 wystawił pałac na licytację.
- Nabywca obiektu, Urząd Ziemski, urządził w pomieszczeniach pałacu biura i mieszkania a następnie w okresie międzywojennym Szkołę Rolniczą.
- Po roku 1945 w pałacu stacjonowało wojsko, a później stał się on siedzibą różnych urzędów.
- W roku 1989 Pracownie Konserwacji Zabytków w Szczecinie zakończyły rekonstrukcję pałacu. Obecnie jest on siedzibą Trzebiatowskiego Ośrodka Kultury i Biblioteki Publicznej.
Fragment aktu fundacyjnego z 1224 r.
Księżna Anastazja za radą opata w Białobokach
przekazuje dla zakonu Norbertanek zamek w Trzebiatowie i należące do niego wioski.
… zgodnie z pomocą i radą opata w Białobokach i braci tamże służącym Panu, Klasztor Służebnic Chrystusa ze spadku mego, który otrzymałem od męża mego świętej pamięci, który po jego śmierci, za zgodą mych synów odziedziczyłam nienaruszony, dla zbawienia ich i mego z onego majątku założyć go i chcąc go uczynić dziedzicem mego testamentu, który ze świętymi niech otrzyma trwałe dziedzictwo.
Wyżej wspomniany klasztor spośród mych posiadłości sądząc ma być wybudowany i to w grodzie Trzebiatów, sam gród ze swymi przyległościami i wioskami do niego należącymi, za zgodą pań, mianowicie wdowy mego syna Bogusława i wdowy drugiego syna Kazimierza, i ze zezwoleniem ich możnych, na utrzymanie Służebnic Chrystusa tam Panu wiernie służącym, za rozporządzeniem rzeczonego wyżej opata w Białobokach kościoła świętego Piotra tamże, dałam całkowitym prawem w zupełne posiadanie tę miejscowość i siebie i mój majątek ofiarowując5.
A takie są nazwy tych miejscowości: Tribyis (Trzebisz) z rybakami i łowiskami z wszystkimi swymi przynależnościami, Topatle (wieś obecnie nieistniejąca), Szwetie (Świecie), Bialcur (Białokury), Jorewino (Gorawino), Drosdowe (Drozdowo), Jarcouwe (Jarkowo), Scrilowe (wieś obecnie nieistniejąca), Darsowe Darżewo), surowe (Żukowo), Malstowe (Mołstowo), Belkowe (Bielikowo), Clotycowe (wieś obecnie nieistniejąca), Wifilowo (Wlewo), Burrentin (Borzęcin), Guritz Górzyca), Otoc (Otok), Sciaplin (wieś obecnie nieistniejąca), Commotouwe (Chomętowo), Sedlin (Sadlno), Bilowe (wieś obecnie nieistniejąca). Wyżej wymieniona miejscowość z wioskami do wyżej rzeczonego kościoła zarządziłam, żeby należała wraz z wioskami na terytorium Kołobrzegu: Ztykow (wieś obecnie nieistniejąca) i Janów (Jamno), do nas należących, i z innymi wioskami w Pyrzycach: Ztrosewo (Stróżewo) i Oboy (wieś obecnie nieistniejąca), i wieś na terytorium Stargardu, Rinskow (wieś obecnie nieistniejąca) nazwana, z ich przynależnościami, dodając dwie chałupy na wzgórzu solnym, osiem miejscowości warzelnie soli zawierające, dla ich użytków i korzyści przeznaczone.
Anastazja Księżna Pomorza
Konradus piąty biskup kamieński
Pallo opat w Kołbaczu
Pribzalus proboszcz
Florentinus dziekan kamieńskiego kościoła
Rochillus kasztelan w Dyminie
Rozwarus kasztelan w Szczecinie
Wargina podczaszy
Jacobus stolnik pana kamieńskiego
Bornota syn pana Jaromira z Rugii
Henricus z Gnitz.
Pommersches Urkundenbuch I, nr 222.
Architektura:
Niewiele wiemy o architekturze kościoła św. Mikołaja i założenia klasztornego. Relikty fundamentów kościoła odkryte podczas badań archeologicznych w 1973 roku ukazują, iż był on budowlą wolno stojącą, salową, orientowaną, wzniesioną na planie prostokąta o wymiarach 26,0 x 12,20 m. Posadowiony był na fundamentach kamiennych, a mury wzniesione były najprawdopodobniej z cegły. Wejście główne znajdowało się od strony zachodniej. Co do wschodniego zamknięcia nie ma dziś pewności, niewykluczone, że było ono wieloboczne, podobnie jak w kościele w Wyszkowie. Po przejęciu kościoła przez norbertanki, w jego wnętrzu (przy ścianie zachodniej) wzniesiono głęboką na 13 m., przesklepioną emporę chórową wspartą na 6 słupach. Do elewacji północnej dobudowano krużganki, niewykluczone więc, że wykonano też wtedy połączenie z wnętrzem kościoła z przylegającego doń krużganka. Prawdopodobnie kościół połączony był też z nowym (wybudowanym przez zakonnice) wschodnim skrzydłem klasztoru. Zachodni krużganek ograniczony był na zewnątrz murem z brama wjazdową. Brak skarp wskazuje na przykrycie wnętrza płaskim stropem belkowanym i dwuspadowym, ceramicznym dachem.
Architektura kościoła św. Mikołaja ukształtowana ostatecznie w końcu XIII wieku, stała się zapewne wzorem dla budowniczych szeregu kościołów wznoszonych w ciągu XIV i XV stulecia w pasie pobrzeża Bałtyku od Trzebiatowa aż po Słupsk, gdzie zresztą powstała filia klasztoru Norbertanek. Świadczyć o tym mogą istniejące na tym terenie liczne przykłady jednonawowych ceglanych świątyń o wielobocznym zamknięciu partii prezbiterialnych. Odsłonięty podczas prac remontowych we wschodniej ścianie, wschodniego skrzydła klasztoru, detal architektoniczny w postaci ostrołukowej blendy z oknem w środku o półokrągłym zamknięciu i profilowanych ościeżach, został później powtórzony w innym trzebiatowskim kościele św. Gertrudy, a także (z pewnymi modyfikacjami) w południowej skarpie trzebiatowskiej fary.
Wyposażenie:
Nie zachowało się
Plan przyziemia kościoła i założenia klasztornego
Zachowane skrzydła pałacu trzebiatowskiego - klasztoru Norbertanek
Mapa
